گزارش جلسه مجازی معرفی نخبگان جامعه ارمنی اصفهان در دوره صفویه تا معاصر

جلسه مجازی با عنوان «معرفی برخی از نخبگان جامعه ارمنی اصفهان در دوره صفویه تا معاصر» در تاریخ یکشنبه ۲ مهر ۱۴۰۲ در گروه محفل تاریخ‌اندیشان دانشگاه اصفهان توسط خانم فاطمه حیدری دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران انجام شد. گزارشی از این جلسه ارائه می‌شود. در این جلسه خانم فاطمه حیدری دربارۀ افرادی همچون خاچاطور گساراتسی، زاون قوکاسیان و مسروپ ماشتوتس صحبت کردند.

معرفی خاچاطور گساراتسی :

خاچاطور گساراتسی

Խաչատուր Կեսարացի

ایشان در سال ۱۵۹۰ در شهر کایسری (قیصریه)، واقع در ترکیۀ امروزی به دنیا آمد. وی در خدمت کلیسا بود و بعد از مهاجرت به جلفای اصفهان در سال ۱۶۲۳ اسقف جلفای نو شد. در زمان ریاست خاچاطور گساراتسی دیر سنت کاتارینه واقع در سنگ‌تراشهای غربی در اصفهان بنا شد. کلیسای بتلحم اصفهان، زیباترین کلیسای ایران و بزرگترین کلیسای جلفای اصفهان با هزینۀ بازرگان معروف ارمنی خواجه پطرس و به دستور وی احداث شد. خاچاطور گساراتسی همچنین وارد کنندۀ اولین ماشین چاپ، مرکب، کاغذ چاپ و … به ایران می‌باشد و می‌توان لقب گوتنبرگ ایران را به وی داد. او پس از سفر به لهستان برای سامان دادن اوضاع ارمنیان این کشور تصمیم به دایر کردن اولین چاپخانه در ایران گرفت.

معرفی زاون قوکاسیان:

زاون قوکاسیان

Զաւէն Ղուկասյան

وی در تاریخ ۷ اردیبهشت ۱۳۲۹ در اصفهان زاده شد و در ۱ اسفند ۱۳۹۳ نیز درگذشت. کارگردان، فیلم‌ساز، منتقد و مدرس ایرانی ارمنی‌ و صاحب‌نظر سینمای ایران بود. وی در دانشگاه اصفهان تحصیل کرد و در رشته شیمی فارغ‌التحصیل شد اما از همان جوانی سینما را برگزید. علاوه بر نگارش یادداشت و نقدهای سینمایی، چندین عنوان کتاب در حوزه سینما تألیف کرد و در چند دوره از جشنواره‌های سینمایی در ایران، اتریش و ارمنستان جزو هیئت داوران بود. آقای قوکاسیان، در سال ۱۳۵۰، فیلمسازی را با فیلم‌های کوتاه ۸ میلی‌متری در سینمای آزاد آغاز کرد و مدتی نیز سرپرست سینمای آزاد اصفهان بود. او به عنوان کارگردان چند فیلم کوتاه، مستند و داستانی ساخت از جمله: در فلق (کوتاه ۱۳۵۰)، عروس کهن (کوتاه ۱۳۵۲)، فصلی دیگر (کوتاه ۱۳۵۵)، نقش خیال (مستند ۱۳۶۶)، خاج شویان (مستند ۱۳۶۱) و همه فرزندان من (داستانی ۱۳۶۳). اولین کتاب زاون قوکاسیان در حوزه سینما در سال ۱۳۵۰ منتشر شد که دربارهٔ فیلم «چشمه» ساخته آربی آوانسیان نوشت. نوشتن کتابی دربارهٔ یک فیلم تا آن زمان در سینمای ایران سابقه نداشت. مجسمۀ ایشان در وسط میدان جلفا در نزدیکی مجموعه کلیسای وانک قرار دارد.

معرفی مسروپ ماشتوتس:

مسروپ ماشتوتس

Մեսրոպ Մաշտոտց

ماشتوتس در سال ۳۶۱ میلادی در روستای اوشاکان واقع در ارمنستان غربی (ترکیۀ امروزی) به دنیا آمد. وی با ابداع الفبای ارمنی و آموزش آن و ترجمه کتاب مقدس و متون علمی و فلسفی و مذهبی، به مردم خود استقلال فرهنگی بخشید.

مسروپ همراه گروهی از جوانان به یکی از بزرگترین مراکز علمی و آموزشی وقت، یعنی شهر ادسا رهسپار شد. تنی چند از آنان را در ادسا مستقر گردانید، دیگران را به شهر ساموستا روانه کرد تا در آنجا به تحصیلات یونانی بپردازند و خود به یاری افراد آگاه، در کتابخانه معروف ادسا که گنجینه عظیمی از متون در آن نگهداری می‌شد شروع به کاوش کرد. او با مطالعه کتاب‌های گوناگون الفبای زبان‌های مختلف را مورد بررسی قرار داد، با ساختار و شکل نشانه‌ها و اصول نگارش آنان، که تسلط بر آنها برای ابداع الفبای ارمنی واجب بود آشنا شد. پس از طی این مراحل مسروپ به ابداع نشانه‌های نوشتاری زبان ارمنی دست زد و الفبای ارمنی را با پیروی از بهترین اصول نوشتاری و با نشانه‌های خود ویژه پدیدآورد.

وی بعدها لقب سورپ ماشتوتس را گرفت به معنای ماشتوتس مقدس، زیرا مبدع الفبای ارمنی بود که نوعی تقدس برای ارامنه دارد و استقلال فرهنگی آنان را تثبیت کرده است. ایشان از اهالی ارمنستان بودند و هیچ گاه به ایران نیامدند؛ ولی بخاطر اهمیت ایشان در تاریخ ارامنه، همه‌جا از ایشان سخن به میان می‌آید.مجسمۀ ایشان در سر در ورودی موزه نسل‌کشی ارامنه در مجموعۀ آمناپرکیچ کلیسای وانک قرار دارد.

پژوهشگر:

خانم فاطمه حیدری

دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تاریخ ایران، دانشگاه اصفهان

راههای ارتباطی با انجمن ایرانی تاریخ