انجمن ایرانی تاریخ مرکز استان کرمانشاه
با همکاری
معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی، مرکز مطالعات تاریخی (اسناد، آرشیو و موزه) و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی غرب کشور برگزار کرد:
«قیام سی تیر و جنبش کفن‌پوشان کرمانشاه در نهضت ملی شدن صنعت نفت»
زمان:
چهارشنبه 28 تیرماه 1402
مکان:
حوزه معاونت پژوهشی و در محل کتابخانه مرکزی و مرکز کرمانشاه‌شناسی دانشگاه رازی
گزارش نشست:
این نشست با حضور استاد هرمز بیگلری از کرمانشاه‌پژوهان و محققان تاریخ محلی کرمانشاهان، دکتر روح الله بهرامی عضو هیئت علمی گروه علوم تاریخی دانشگاه رازی و دکتر حسین علی بیگی به عنوان دبیر علمی نشست و با حضور جمعی از علاقه‌مندان به تاریخ معاصر و تاریخ کرمانشاهان بر گزار شد. لازم بذکر است که استاد اردشیر کشاورز که قرار بود در این نشست سخنرانی کنند بخاطر مسافرت نتوانست در این برنامه حضور پیدا کند.
جلسه با صلوات بر محمد و آل محمد آغاز گردید.
دکتر حسین علی بیگی دبیر نشست ضمن عرض تسلیت به مناسبت آغاز ماه محرم و همچنین خوش‌آمدگویی به حاضران در جلسه و دیگر حضاری که در فضای مجازی برنامه را دنبال می‌کردند بحث خود را آغاز و سپس به معرفی سخنران پرداخت. وی در ابتدای جلسه بیان کرد که قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ یکی از جنبش‌های مهم سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر ایران است. در این جنبش ارادۀ مستقیم مردم به دنبال تاسیس و روی کار آمدن دولتی بود که مبتنی بر خواست آنها باشد. از این رو به دنبال استعفای دکتر مصدق و روی کار آمدن احمد قوام مردم به خیابان‌ها ریخته و به وضع موجود اعتراض کردند که این موضوع آغاز تقابل مردم با حاکمیت بود که نتیجه آن زد و خوردهای خیابانی و اعتصابات مردم در شهرهای مختلف به ویژه کرمانشاه بود. حجم اسناد مربوط به تحولات آن روزها از جمله اسناد مربوط به قیام مردم، شهدا، اعلامیه‌ها قابل ملاحظه است، که بخشی از اسناد این واقعه را جناب دکتر بهرامی دانشیار گروه تاریخ دانشگاه رازی در قالب کتابی منتشر کرده است؛ اما با این حال هنوز ابعاد مختلف این واقعه تاثیرگذار مغفول مانده و می‌طلبد استادان، پژوهشگران و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در این زمینه پژوهش‌هایی را به انجام برسانند. نکته قابل توجه در خصوص قیام ۳۰ تیر در کرمانشاه حضور اقشار مختلف مردم اعم از بازاریان، اصناف، روحانیون، کارگران شرکت نفت و جامعه زنان است.
در ادامه جلسه از استاد هرمز بیگلری پیشکسوت عرصه تاریخنگاری محلی کرمانشاه دعوت به عمل آمد تا سخنان خود را در این رابطه ایراد کنند.
استاد بیگلری از کرمانشاه‌پژوهان که خود از شاهدان عینی حوادث و اتفاقات قیام سی تیر مردم کرمانشاه بوده، ابتدا به نقش و جایگاه دو رهبر ملی و مذهبی در هدایت نهضت ملی شدن صنعت نفت، سخن گفت.
سپس به بیان و شرح رویدادهای معطوف به قیام سی تیر در کرمانشاهان پرداختند و اظهار داشتند که حرکت سی تیر دنباله تحولاتی بوده که ناشی از اختلاف میان نخست وزیر و دربار و چالش دکتر محمد مصدق با شخص شاه و اختیاراتی بود که به لحاظ قانونی بایستی به نخست وزیر واگذار می‌شده و همین امر، یعنی مداخلات شاه و دربار و عدم همراهی آنها با خواسته‌های قانونی دکتر مصدق باعث استعفای ایشان و صدور فرمان نخست وزیری قوام السلطنه از طرف شاه شده که با خطبه‌ها و واکنش‌های تند آیت الله کاشانی مواجه شد.
ایشان اظهار داشتند پس از اتخاذ مواضع آیت الله کاشانی در برابر مسئله نخست وزیری قوام، مردم نیز به تبعیت از ایشان در سراسر کرمانشاه بازارها را تعطیل کردند و از آنجا که آیت الله کاشانی در سال‌های نخست حکومت محمد رضاشاه و در جریان اشغال ایران بوسیله متفقین به کرمانشاه تبعید شده بود و مدتها در زندان حاجی آباد کرمانشاه تحت نظر بریتانیا بود، مردم کرمانشاه از نزدیک با ایشان آشنا بودند و مواضع ضد استعماری ایشان را می‌شناختند.از طرفی کاشانی بخاطر همسویی قوام با سیاست‌های انگلیس و دربار، سرسختانه به مخالفت با نخست وزیری ایشان بر خاست. مردم کرمانشاهان با اطاعت از آیت الله کاشانی در حمایت دولت مصدق به جدّ ایستادگی شورانگیزی کردند. ایشان در بخش دیگری از سخنرانی خویش به بیان خاطراتی از روزهای معطوف به قیام سی تیر پرداخت.
دکتر روح الله بهرامی دانشیار گروه علوم تاریخی دانشگاه رازی و رییس انجمن ایرانی تاریخ مرکز استان کرمانشاه به عنوان سخنران دیگر در این نشست به ایراد سخن پرداختند.
ایشان با ذکر مقدماتی به اهمیت تاریخ معاصر و دوران پیشامشروطیت و پس از آن به برخی از مهمترین تحولات جامعه ایرانی اشاره کردند. ایشان ضمن بیان تفاوت تحولات و رخدادهای این دو دوره به افزایش نقش و جایگاه اجتماعی جامعه و توده‌های مردم در مسائل تاریخی پس از روزگار انقلاب مشروطیت اشاره کردند و این نکته را بسیار حائز اهمیت دانستند.
دکتر بهرامی ابراز داشتند در جنبش و قیام سی تیر از این حیث که توده‌های مردم در آن نقش موثر و مهمی ایفا کرده‌اند، می‌توان این حادثه را به عنوان یکی از ممتازترین تحرکات اجتماعی و جنبش‌های سیاسی و اجتماعی جامعه ایران قلمداد کرد.
ایشان بررسی و فهم این رویداد را در بستر تحولات تاریخ پس از مشروطیت و فربه شدن نقش و حضور اجتماعی مردم در تاریخ معاصر ایران، بویژه پس از سقوط دیکتاتوری رضاخانی اشاره کرد و به علل و عوامل موثر در شکل‌گیری قیام سی تیر و همچنین پیامدها و نتایج و اهمیت و جایگاه این قیام در تاریخ معاصر ایران اشاره کردند و اظهار داشتند که این قیام از حیث موقعیت و شرایط جامعه ایرانی، از حیث ابعاد اجتماعی قیام، از حیث حضور و تنوع نیروهای اجتماعی و انسجام نیروهای ملی و مذهبی جایگاه مهمی در تاریخ ایران دارد. با قدرت و هماهنگی و همنوایی نیروهای اجتماعی و سیاسی جامعه و حضور توده‌ها در حمایت از نخست وزیری مصدق باعث استقرار مجدد دولت ملی مبتنی بر اراده ملی و نیروهای سیاسی و اجتماعی شد.
دکتر بهرامی در بخش دیگری از سخنانش به جایگاه کرمانشاه به عنوان یکی از کانونهای موثر در قیام سی تیر پرداخت و اظهار داشت کرمانشاه در کنار آبادان و اصفهان از کانونهای بسیار فعال در نهضت ملی و قیام سی تیر بود.
ایشان اظهار داشت کرمانشاه قبل از خوزستان محل کشف نخستین چاه‌های نفتی ایران بود و پس از اهمیت یافتن نفت خوزستان همچنان مورد توجه بود و یکی از اولین پالایشگاه‌های نفتی در این منطقه تاسیس شده بود. نیروهای متعدد اجتماعی ملی – مذهبی، کارگری، احزاب و جریان‌های مختلف، رهبران ایلات و عشایر متنفذ که مخالف نفوذ قدرت‌های خارجی بودند حضور فعال داشتند. از طرف دیگر در طی دوره حاکمیت رضاشاه بشدت سرکوب شده بودند و از این‌رو علاوه بر روحیات ضد استعماری، مخالف دیکتاتوری پهلوی بودند؛ لذا کرمانشاه یکی از کانونهای سرسخت در مبارزه با استبداد و استعمار بود و از این نظر حامی جدی دولت ملی و هوادار سرسخت آیت الله کاشانی بودند.
نیروهای مذهبی کرمانشاه متاثر از مواضع مبارزه‌جویانه آیت الله کاشانی با ابتکار خاصی نهضت کفن پوشان کرمانشاه را پس از صدور فرمان نخست وزیری قوام تشکیل دادند. این حرکت به رهبری عده‌ای از فعالان سیاسی – مذهبی و اصحاب مطبوعات در 27 تیرماه شکل گرفت و بسوی طهران حرکت کرد. در مسیر راه از صحنه، کنگاور و اسدآباد گذشتند و به همدان وارد شدند و عده‌ای از مردم و بازاریان همدان را با خود همراه ساختند و پس از عبور از شهرهای قزوین و کرج جماعت دیگری با آنها همراه شدند، در قلعه سنگی به محاصره نیروهای نظامی اعزامی از تهران در آمدند. این حرکت در سرنوشت قیام بسیار تاثیرگذار بود.
بخش پایانی این نشست شامل پرسش و پاسخ و مصاحبه با صدا و سیمای مرکز استان کرمانشاهان بود.
تهیه گزارش:
