مرکز مطالعات تاریخی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه رازی با همکاری انجمن ایرانی تاریخ مرکز استان کرمانشاه، انجمن علمی – دانشجویی تاریخ دانشگاه رازی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه رازی در تاریخ 30 تیر 1404، ساعت 10 الی 12 نشست علمی حضوری – مجازی با عنوان: «نهضت ملی شدن صنعت نفت و قیام 30 تیر 1331 در کرمانشاه» را با سخنرانی آقایان رضا مختاری اصفهانی؛ پژوهشگر و نویسنده و سرکار خانم فرشته ازره؛ کارشناس مسائل نفت برگزار کرد. آقای محمدحسین شیریان از پیشکسوتان حوزه مطبوعات کرمانشاه هم به دلیل کسالت حضور نداشتند. دبیر این نشست هم جناب آقای دکتر روح اله بهرامی؛ دانشیار گروه علوم تاریخی دانشگاه رازی و رئیس انجمن ایرانی تاریخ مرکز استان کرمانشاه بود که در ابتدا پس از معرفی سخنرانان مقدمه‌ای را راجع به موضوع فوق با بررسی تعدادی از اسناد مرتبط با این قیام بیان و بر تحلیل اسناد و منابع آن در راستای عبرت‌آموزی تأکید نمودند و قیام 30 تیر 1331 را اجتماعی و سیاسی دانستند که باعث شد کلیه جریان‌های سیاسی ایران با یکدیگر پیوند داشته باشند. بنابراین در تاریخ ایران اهمیت بسیاری دارد زیرا از حیث ملی مهم است.
سپس آقای رضا مختاری اصفهانی درباره موضوع «واکاوی علل برآمدن و پیامدهای قیام سی تیر» سخن گفتند. ایشان پس از بررسی کوتاه ساختار سیاسی و اجتماعی حکومت پهلوی تا سال 1331 به خصوص مشکلات جامعه ایران در اواخر دوره رضاشاه و در جریان جنگ جهانی دوم، چگونگی شکل‌گیری قیام 30 تیر 1331 را بیان نمودند.
در واقع، این قیام پس از ملی شدن صنعت نفت اتفاق افتاد. شروع قیام بعد از استعفای دکتر مصدق و انتخاب قوام السلطنه به نخست وزیری از طرف محمدرضا شاه بود. مردم خواستار استعفای قوام و نخست وزیری مصدق بودند. نقش روحانیت در پیروزی نهضت نفت نیز غیر قابل انکار بود. در نهایت قوام طرد شد و مصدق مجددا به نخست وزیری انتخاب شد. اما این قیام موجب شهادت شمار زیادی از مردم در سرتاسر کشور گردید.
ایشان در ادامه به ماجرای سفر دکتر مصدق به دادگاه لاهه به خاطر مشکلاتی که انگلستان برای ایران بوجود آورده بود اشاره کردند و عدم صلاحیت این دادگاه و احقاق حق ایران در قضیه نفت و نیز ماجرای استعفا و مشکلات وی با مجلس و مخالفان و نحوه برخورد دولت با معترضان و در نهایت، پیامدهای آن را توضیح دادند و عملکرد محمدرضاشاه، قوام‌السلطنه و نیز دکتر محمد مصدق، آیت الله کاشانی و مردم را در این خصوص واکاوی نمودند.
در ادامه فرشته ازره، کارشناس مسائل تاریخ نفت راجع به موضوع:«نقش کارگران صنعت نفت کرمانشاه در قیام سی تیر» صحبت کردند. ایشان با اشاره‌ای به نقش مهم کرمانشاه در مبارزه با استعمار بریتانیا به خصوص در جریان رویدادهای نهضت ملی شدن صنعت نفت با بیان روایاتی از شاهدان عینی واقعه سی تیر در کرمانشاه و تحلیل اسناد مربوطه، جایگاه کارگران پالایشگاه نفت کرمانشاه، مردم، بزرگان و روشنفکران این شهر در تقابل با مخالفان دکتر مصدق را به طور کامل تببین نمودند و بر اهمیت حضور مردم کرمانشاه و جایگاه کارگران نفت در این قیام و بعدها حمایت دولت مصدق از خواسته‌های کارگران مذکور تأکید و تأثیر آنان را در پیروزی مجدد دولت مصدق در قیام ۳۰ تیر را با تکیه بر اسناد و منابع یکی از مسائل مهم اجتماعی تاریخ نفت ایران دانستند.
ایشان با اشاره‌ای به نقش مهم کرمانشاه در مبارزه با استعمار بریتانیا به خصوص در جریان رویدادهای نهضت ملی شدن صنعت نفت با بیان روایاتی از شاهدان عینی واقعه سی تیر در کرمانشاه و تحلیل اسناد مربوطه، جایگاه کارگران پالایشگاه نفت کرمانشاه، مردم، بزرگان و روشنفکران این شهر در تقابل با مخالفان دکتر مصدق را به طور کامل تببین نمودند و بر اهمیت حضور مردم کرمانشاه و جایگاه کارگران نفت در این قیام و بعدها حمایت دولت مصدق از خواسته های کارگران مذکور تأکید و تأثیر آنان را در پیروزی مجدد دولت مصدق در قیام ۳۰ تیر را با تکیه بر اسناد و منابع یکی از مسائل مهم اجتماعی تاریخ نفت ایران دانستند.
ایشان زمینه‌های سیاسی و اقتصادی همراهی مردم و کارگران پالایشگاه نفت کرمانشاه را با قیام سی تیر موارد زیر دانست:
1- فضای ایران پس از دستاورد مهم ملی شدن صنعت نفت که امیدواری‌هایی را جهت بهبود وضعیت اقتصادی و رفاه عمومی و کاهش چشمگیر نفوذ و سلطه بریتانیا بر سرنوشت کشور رقم زده بود.
2- مخالفت و توطئه‌های عوامل داخلی و خارجی بریتانیا و فشارهای شدید اقتصادی و سیاسی بر ایران و تبلیغات جناح‌های مخالف علیه دولت مصدق.
3- نقش آگاهانه کارگران پالایشگاه نفت کرمانشاه که از آغاز اکتشافات نفت در چیاسرخ قصرشیرین همواره شاهد غارت منابع ملی و ظلم‌های شرکت نفت انگلیس و ایران بودند و از قبل از ملی شدن صنعت نفت اعتصابات انجام داده بودند.
وی ادامه داد در چنین فضایی کارگران شرکت نفت کرمانشاه در کنار احزاب، مطبوعات و فعالان سیاسی توانستند با ادامه اعتصابات، برگزاری جلسات، صدور بیانیه‌ها در تهییج افکار عمومی و همراهی آنان برای تظاهرات بعد از استعفای مصدق و سرانجام در سی تیر در پیروزی دولت ملی و سقوط قوام السلطنه، نقش مهمی ایفا کنند. این بسیج عمومی، پیام هشدار دهنده‌ای به مخالفان مصدق بود که نشان داد مردم ایران حاضر نیستند در برابر تضییع حقوق، غارت منابع ملی، از دست دادن استقلال و بازگشت سلطه بیگانگان و دست نشاندگان داخلی آنان سکوت کنند.
ازره تثبیت دستاوردهای ملی و تقویت روحیه ملی‌گرایی، بازگشت مصدق به حکومت با حمایت‌هایی که بخش اعظم آن نتیجه حمایت‌های مطبوعات، عامه مردم و کارگران بود، توجه دولت مصدق به حقوق کارگران و ارتقا سطح دستمزدها و رفاه عمومی را از مهم‌ترین دستاوردهای قیام سی تیر ۱۳۳۱ بیان کرد.
در خاتمه نیز دکتر بهرامی با جمع‌بندی این نشست و ارائه تعدادی دیگر از اسناد مرتبط با قیام 30 تیر 1331 بر اهمیت پژوهش پیرامون این حادثه تأکید کردند. همچنین سخنرانان به سؤالات مطرح شده پاسخ دادند.
گزارش: خانم زهرا حسین‌زاده
راههای ارتباطی با انجمن ایرانی تاریخ
پایگاه رسمی انجمن ایرانی تاریخ
http://www.is-history.ir
کانال تلگرام انجمن ایرانی تاریخ
https://t.me/ishistory
اینستاگرام انجمن ایرانی تاریخ
https://www.instagram.com/ishistory_ir
انجمن ایرانی تاریخ در پیام رسان ایتا
https://eitaa.com/ishistory
انجمن ایرانی تاریخ در پیام رسان بله
